Omgevingswet belooft kafkaëske toestanden

Burger trekt aan het kortste eind

De nieuwe Omgevingswet is daar en Spit probeerde een vergunning voor een fietsenschuurtje aan te vragen. Een tocht door een formulierendoolhof stelde teleur. Critici voorzien al langer grote problemen.

Drie weken geleden ging na jaren uitstel de langverwachte Omgevingswet van kracht. Het achterliggende idee: iedereen die iets wil bouwen in de leefomgeving – van dakkapel tot woonwijk en van fietsenschuur tot distributieloods – krijgt dat makkelijker voor elkaar. Burgerparticipatie is daarin een belangrijk element. Immers, als je omwonenden maar vroeg genoeg in de plannenmakerij betrekt, hoeft er niemand meer naar de rechter.

‘Burgerparticipatie is voor de overheid vooral een checkbox:
Zo van: dat hebben we ook gedaan.’

Bij Spit onderzoeken we met ons project ‘Wonen Daar Mensen Dan?’ nu anderhalf jaar participatietrajecten. In de praktijk zien we die vroegtijdige inspraak vaak jammerlijk mislukken. Voor een van de eerste artikelen die we maakten, spraken we met Sanne Akerboom, onderzoeker aan de Universiteit Utrecht. Burgerparticipatie is voor de overheid vooral een checkbox, zegt ze. ‘Zo van: dat hebben we ook gedaan. Terwijl de burger denkt dat hij echt invloed heeft, en dat is gewoon niet zo.’

Peter van Rooy, adviseur, publicist en vanaf het prille begin betrokken bij de totstandkoming van de wet, ziet een risico in: de burger haakt af. ‘Om de grote maatschappelijke opgaven als duurzaamheid en woningnood op te lossen, kunnen we niet om de burger heen.’ Gebeurt dat wel, dan haken ze af – ‘en verliezen ze hun laatste restje vertrouwen in de overheid.’

Spit dient zelf een aanvraag in

De wet is nu weliswaar van kracht, maar de bijbehorende ICT-systemen zijn nog lang niet op orde. Spit sprak met drie critici. ‘Het systeem is te complex, en het is nog niet af’, zegt Lieuwe Koopmans, die als ICT’er zelf jarenlang aan de software werkte die gemeenten gaan gebruiken. Hij waarschuwde meermaals voor onvolkomenheden. 

Volgens wetgevingsjurist Henk Gierveld is de wet onleesbaar voor mensen die ermee moeten werken. ‘Zowel het digitaal stelsel als de wet zelf zijn te complex ontworpen’, zegt hij. ‘Over de Omgevingswet is weleens gezegd dat het net de zeven delen van Harry Potter zijn, uit elkaar getrokken en op alfabetische volgorde opnieuw ingebonden in één boek.’

Eerste Kamerlid Saskia Kluit (GroenLinks-PvdA) vreest dat burgers totaal niet uit de voeten kunnen met het veel te complexe wetsartikel. De senator: ‘Zoals mensen die het niet voor elkaar krijgen een vergunning aan te vragen voor iets eenvoudigs als het omkappen van een boom.’

Spit nam zelf de proef op de som door een vergunningaanvraag in te dienen voor de bouw van een fietsenschuurtje. We verdwaalden in een kafkaësk formulierendoolhof…

De voorlopige winnaars van de Omgevingswet? Projectontwikkelaars, consultancy- en cursusbureau’s, juridische uitgeverijen en heel veel advocaten. ‘De verliezers zijn de burgers, de gemeenteambtenaren, en rechters, de milieu- en natuurorganisaties. Eigenlijk iedereen die inhoudelijke bezwaren heeft aangevoerd.’

Het hele onderzoek lees je hier op onze website.

De lopende graafwerkzaamheden:

• In De Groene Amsterdammer verscheen vorige week ons onderzoek naar de handel in benzine met (veel) meer benzeen en mangaan dan in de Europese Unie is toegestaan. Deze brandstoffen worden geëxporteerd naar West-Afrika en zorgen in steden als Accra (Ghana) en Lagos (Nigeria) voor belabberde luchtkwaliteit. Nederland ondernam een dappere poging om die handel aan banden te leggen; sinds 1 april 2023 mogen oliehandelaren deze laagwaardige benzine en diesel niet langer vanuit Nederland exporteren. Maar wat gebeurt er? De oliehandelaren zeggen simpelweg de huur op van hun opslagtanks en verkassen naar Antwerpen, waar de regels niet gelden.

• Met steun van het European Journalism Fund pakt Spit een langlopend onderzoek naar de industriële visserij op. We zullen met de subsidie de scheepvaart doorlichten, op zoek naar illegaal gevangen vis die via buitenlandse koelschepen in Nederlandse havens belandt.

• Heb je tips voor ons, die van pas zouden kunnen komen bij één van onze onderzoeken? Mail naar info@onderzoekscollectiefspit.nl.

Help ons de macht te controleren en doneer! 

Onderzoeksjournalistiek is tijdrovend en kostbaar. Jouw donatie helpt ons de volgende keer nog dieper te graven!